قدس آنلاین- میل به جاویدان زیستن همواره انسان‌ها را تشویق کرده تا در کنار کار و تلاش مستمر خود به ایجاد بنا و کارهای ماندگاری بپردازند که در حیات آن‌ها و همچنین پس از وفاتشان، منشأ خیر و برکت باشد. روح نوع دوستی و اندیشه اجتماعی و همکاری متقابل و فکر زندگی گروهی، سبب می‌شود که انسان با وجود دشواری‌های موجود در اجتماع، کارهایی کند که بخشی از آن برای دیگران سودمند باشد. اگر چه انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است، ولی زمانی که در تأمین امنیت و رفع مشکل اقتصادی و اجتماعی محتاج به همکاری شد، روحیه اجتماعی بودنش قوت می‌گیرد.

ادیان الهی با الهام از منبع وحی برای هدایت جامعه‌های بشری و تشویق آنان برای کمک به همنوعان خود نقش اصلی داشتند و بسیاری از مردم با تأسی به ارزش‌ها و پیام‌های ادیان، خود را در مسایل اجتماعی شریک دانستند، تا حدی که بعضی تا مرز ایثار و فداکاری پیش رفتند. یکی از راه‌های استمرار نیکوکاری و کمک به همنوع، سنت حسنه «وقف» است که شخص واقف با وقف اموال و املاک خود برای امور خیریه و عام المنفعه، درآمد آن موقوفات را به امور خیریه اختصاص می‌دهد و تا زمانی که آن موقوفه یا موقوفات باقی است، متولیان و متصدیان امر وقف موظف به اجرای نیات خیر واقف هستند. در گفت‌وگو با حجت الاسلام و المسلمین محمد ذاکری، استاد حوزه و دانشگاه به بررسی نقش وقف در رشد و تعالی جامعه و راه‌های افزایش استقبال واقفان پرداخته ایم:

*اگر بخواهیم سابقه وقف را مورد بررسی قرار دهیم، نخستین واقف یا واقفان پس از اسلام چه کسانی هستند؟

اگر بخواهیم در باره سابقه وقف صحبت کنیم بی شک نخستین واقف دین مبین اسلام شخص پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بودند. یهودیانی که در جنگ احد در رکاب پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌جنگیدند اموال خود را اعم از باغ و بوستان در اختیار پیامبر قرار دادند، پیامبر هم در صورتی که  آن ها کشته می شدند آن اموال را وقف می کردند، از این رو می‌توان گفت سنگ بنای وقف در دنیای اسلام از سوی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) گذاشته شد و پس از ایشان حضرت علی (علیه‌السلام) با حفر چاه‌ها و نخلستان‌هایی در سرزمین مدینه که به «آبار علی» موسوم است و همچنان از ایشان به یادگار مانده، یکی از بانیان وقف در اسلام به شمار می‌رفته‌اند. زائران در طی قرون زیادی که تا کنون هم آثار آن باقی است از آب‌هایی که از چاه‌هایی که با دست مبارک حضرت علی (علیه‌السلام) حفر شده آب می‌نوشند، از این رو پیامبر، حضرت علی و سپس فاطمه زهرا و سایر ائمه معصومین (علیهم‌السلام) سنت وقف را که از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به آن‌ها رسیده بود به یک سیره و منش تبدیل کردند و آن را به سایر مسلمانان و عموم جامعه اسلامی تعمیم دادند.

*با توجه به اینکه وقف یکی از پربرکت ترین انفاق‌ها محسوب می‌شود، لطفاً تحلیل خودتان را درباره خیرات وبرکات مستمر آن و تعمیم دادن آن با نیازهای روز جامعه ارایه فرمایید؟

یکی از موضوعات مهمی که خوشبختانه مردم خیرخواه و نیکوکار جامعه بدان تمایل دارند، انجام کار خیر است که در قرآن بر آن بسیار تأکید شده به نحوی که مسلمانان را به انجام کار خیر و سبقت گرفتن از هم دعوت کرده است. کار خیر که در قالب‌های گوناگونی انجام می‌شود از پرداخت صدقه یا حل مشکلات تهیدستان و... همگی انفاق‌هایی است که گره از کار مسلمانان می‌گشاید. در بین انفاق هایی که در دین اسلام مشخص شده و خیر عمومی به جامعه می‌رساند یقیناً وقف بهترین آن‌هاست. تفاوت وقف با صدقه در گسترده بودن و عمومی بودن ثواب و کارکردهای آن است به نحوی که با دادن صدقه یک یا چند انسان به صورت معدود از آن نفع می‌برند، در حالی که با وقف ملکی، درآمد حاصل از آن هر سال به نفع عده زیادی هزینه می‌شود. به عنوان مثال واقف می‌تواند یک سال جهیزیه دختر خانم متدین مؤمنی را فراهم کند تا ازدواج دو جوان مسلمان به خاطر مسایل مالی به تعویق نیفتد، اما این واقف می‌تواند با وقف ملکی عواید آن را هر ساله به تأمین جهیزیه یک یا چند دختر مسلمان اختصاص دهد. با آنکه تأمین جهیزیه یک دختر مسلمان امر نیکویی است اما از آن نیکوتر تأمین جهیزیه چندین عروس در سال‌ها و زمان‌های متمادی است و تا زمانی که این موقوفه برپاست خدمات واقف نیز تداوم دارد؛ پس به جرأت می‌توان گفت بارزترین مصداق انفاق «وقف» است و اگر امروزه خواهان جامعه‌ای سعادت یافته هستیم که همواره در مسیر رشد و تعالی قرار داشته باشد باید با اقتدا به سیره گذشتگان و قدم گذاشتن در راه سنت پیامبر از کسانی که دارای تمکن مالی هستند بخواهیم که با توجه به نیازهای روز جامعه در اموری مانند ازدواج، تحصیل، پژوهش‌ها و آموزش‌های قرآنی، کمک به درمان بیماران و... مشارکت کنند و با وقف بخشی از اموال خود در این راه پر خیر و برکت به سعادت جامعه اسلامی کمک کنند.

*در حال حاضر توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و راه اندازی بنگاه‌های زود بازده می‌تواند بخش مهمی از مسئله اشتغال جوانان را حل کند، نقش وقف و واقف در این مسأله مهم چیست؟

وقف و اقتصاد مقاومتی دو موضوع مهمی است که می‌توان بین آن‌ها ارتباط ویژه‌ای برقرار کرد. در حال حاضر مسئله اقتصاد مقاومتی و اشتغال جوانان مهمترین مسأله و موضوع کشور است. به نظر می‌رسد جوانان منتظر اقدام دولت هستند؛ حال اگر دولت درصدد قرار دادن سرمایه‌ای باشد تا کارخانه‌ای را برای ایجاد اشتغال فراهم نماید، نیازمند سرمایه بزرگی است تا این کارخانه راه‌اندازی شود و به بهره برداری و تولید برسد. قطعاً دولت‌ها توان استخدام همه افراد بیکار جامعه را ندارند و این مسئله در کوتاه مدت ممکن نیست، از این رو حضور مردم در کنار دولت برای تحقق اقتصاد مقاومتی امری ضروری است.

از طرفی هر سرمایه‌گذاری به دنبال تأمین نیازهای خود است به این دلیل اقتضاهای روز را در نظر گرفته برای سوددهی بیشتر تمهیدهای مناسبی را در آن حرفه وشغل در نظر می‌گیرد، این سرمایه‌گذار هر چند به نفع جامعه کار می‌کند اما ممکن است روزی سرمایه خود را از کار خارج کند، اما اگر این سرمایه‌ها به دست وقف سپرده شود و در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و حل مشکل شغل جوانان قرار داده شود مسلماً متولی وقف براساس موضوعی که واقف خواسته آن را به کار می‌گیرد و مشکل برخی از جوانان اعم از شغل، مسکن، ازدواج و... حل خواهد شد، از این رو، یکی از مسایل مهم در وقف این است که موضوع و نیت واقف با تغییر سیاست‌های اقتصادی و سیاسی دولت‌ها تغییر نمی‌کند. طبیعتاً با هر وقفی که اتفاق می‌افتد عده ای می‌توانند از آن بهره برداری کنند. رقبات تجاری، مسکونی و مزروعی در اختیار افرادی قرار می‌گیرد و از آن امرار معاش و کسب و کار راه اندازی می‌کنند. به عنوان مثال اینک از رقبات و موقوفاتی که داریم و با استفاده از اراضی توانسته ایم در بخش دامداری و دامپروری موفق باشیم. کاهش قیمت‌ها و رساندن آن به دست افراد نیازمند وایجاد شغل در این واحدها از نمونه‌های تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاوتی است که توسط موقوفه‌هایی که از گذشته و حال رسیده انجام می‌شود. بنابراین به جرأت می‌توان گفت موقوفات نقش مثبتی در اجرا و تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی دارند.

*یکی از مسایلی که منجر به ایجاد شک در واقفان شده موضوع نگهداری نامناسب موقوفه یا عمل نکردن برطبق نیات واقف است، نظر شما دراین باره چیست و برای حصول اطمینان بیشتر واقفان چه باید کرد؟

به هر حال اصلی‌ترین وظیفه متولیان اداره موقافات استفاده از موقوفه‌ها طبق نیات واقف و کاربری آن در بهترین شرایط ممکن است، در حالی که سعی می‌شود موقوفه به بهترین شکل ممکن نگهداری شود؛ متأسفانه برخی مشکلات اداری، شهرسازی وتوسعه‌ای در این روند خلل وارد می‌کنند. ملک‌های فرسوده‌ای را که شهرداری به آن‌ها مجوز نمی‌دهد یا در طرح توسعه‌ای قرار می‌گیرند، شاید بتوان دراین دست قرار داد، اما عمده موقوفه‌ها در بهترین شرایط نگهداری می‌شوند و طبق نیات واقفین از آن بهره‌برداری می‌شود. وظیفه شرعی و قانونی متولی این است که درآمد موقوفه در همان جهتی که واقف مشخص کرده هزینه شود، بنابراین هیچ کس نمی‌تواند موقوفه را در جهت خلاف نیت واقف هزینه کند. ممکن است برخی اوقات چنین برداشتی شود که درآمد موقوفه بجا هزینه نمی‌شود اما این طور نیست و درآمد موقوفات براساس نیات واقفین در سامانه جامع موقوفات کشور با وقفنامه‌ها و نیات آن‌ها ثبت شده و متناسب با نیات موقوفه عواید آن هزینه می‌شود.